Türk şiirini dünyaya tanıtan, şiirleri elliden fazla dile çevrilen, sevdayı, özlemi, direnci, özgürlüğü ve memleket sevgisini şiirleriyle buluşturan, usta komünist şair Nâzım Hikmet, 120. doğum gününde sevenleri tarafından, ülkenin dört bir yanında anılıyor.
Edebiyat dünyasında ‘Mavi Gözlü Dev’ olarak anılan Nazım Hikmet’in bugün doğum günü. Doğumunun 120. yılı saygı ve sevgiyle anılan Nazım Hikmet’in sözleri, iz bırakan şiirleri sosyal medyada da paylaşılıyor.
Nâzım Hikmet Ran ya da Türkiye’den ayrıldıktan sonraki soyadı ile Nâzım Hikmet Borzecki, 15 Ocak 1902’de Selanik’te doğmuştur. Nazım Hikmet şiirleri elliden fazla dile çevrilmiş ve eserleri birçok ödül almıştır. Türkiye’de serbest nazımın ilk uygulayıcısı ve çağdaş Türk şiirinin en önemli isimlerindendir. Uluslararası bir üne ulaşmıştır ve dünyada 20. yüzyılın en gözde şairleri arasında gösterilmektedir.
Nâzım Hikmet’in babası Hikmet Nâzım Bey ile annesi Ayşe Celile Hanım 1901 Şubat ayında evlenmişlerdir.
İlkokul eğitimini Göztepe Taş Mektebinde tamamlayan Ran, ortaokula Galatasaray Lisesi’nde başladı. 1917’de ise Nişantaşı Lisesi’nden mezun oldu.
Çocukluk yıllarında dedesi Nazım Paşa’nın etkisiyle şiirle ilgilenmeye başlayan Nazım Hikmet, ilk şiiri “Feryad-ı Vatan”ı 11 yaşında kaleme aldı.
Ünlü şair, denizciler için yazdığı “Bir Bahriyelinin Ağzından” şiirinden etkilenen Bahriye Nazırı Cemal Paşa’nın desteğiyle 1917’de Heybeliada Bahriye Mektebi’ne girdi. 1919’da okulunu başarıyla tamamlayan Ran, Hamidiye kruvazörüne stajyer güverte subayı olarak atandı. 1921’de ise çeşitli nedenlere bağlı orduyla ilişiği kesildi.
Nazım Hikmet, 1920’de arkadaşı Vala Nureddin ile Milli Mücadele’ye katılmak üzere ailesinden habersiz Anadolu’ya geçti ve 1921’de Bolu Lisesi’nde kısa bir süre öğretmenlik yaptı. Daha sonra Batum üzerinden Moskova’ya giden Ran, Doğu Emekçileri Komünist Üniversitesi’nde iktisat ve siyasal bilimler eğitimi aldı.
Yurda dönüşünün ardından Aydınlık dergisinde çalışmaya başlayan ünlü şair, burada çıkan yazı ve şiirlerinden dolayı, 15 yıllık mahkumiyet cezası aldı. Kararın ardından Sovyetler Birliği’ne giden Nazım Hikmet, 1928’de Af Kanunu’ndan yararlanarak Türkiye’ye döndü ve Resimli Ay dergisinde çalışmaya başladı.
Tekrar 1938 yılında 28 yıl hapis cezasına çarptırılan ve 12 sene tutuklu kalan usta şair, Barışseverler Cemiyeti’nin kuruluşunda yer alarak, 1950’de yeniden Sovyetler Birliği’ne gitti.
Türkiye Komünist Partisi (TKP) üyesi olan ve ayrı ayrı toplam 11 davadan yargılanan Nazım Hikmet Ran, Bakanlar Kurulunca 1951’de Türk vatandaşlığından çıkardı. Sonraki yıllarını ise Sofya, Varşova ve Moskova’da geçirdi.
Yaşamı boyunca sayısız esere imza atan ve birçok ödüle değer görülen usta edebiyatçı, 3 Haziran 1963’te kalp krizi sonucu yaşama veda ederek, Moskova’da toprağa verildi. Nazım Hikmet, 5 Ocak 2009’da Bakanlar Kurulu kararıyla yeniden Türk vatandaşlığına kabul edildi.
Nazım Hikmet’in, hece vezniyle yazdığı ilk şiirleri “Yeni Mecmua”, “İnci”, “Birinci Kitap”, “İkinci Kitap” ve benzeri dergilerde yayımlandı.
Bahriye Mektebi’nde öğretmeni olan Yahya Kemal Beyatlı’ya yazdığı şiirleri gösterip eleştirilerini alan Ran, 1920’de Alemdar Gazetesi’nin düzenlediği yarışmada “Bir Dakika” adlı şiiriyle birincilik kazandı.
Usta şair, daha sonra “Aydınlık”, “Resimli Ay”, “Hareket”, “Resimli Her şey” ve “Her Ay” isimli dergilerde çok sayıda yazıya imza attı.
Eserleri 50’den fazla dile çevrilen Ran, “28 Kanunisani” başlıklı ilk şiir kitabını 1924 yılında Moskova’da, daha sonra “Güneşi İçenlerin Türküsü” kitabını 1928’de Azerbaycan’ın başkenti Bakü’de yayınladı.
Sovyetler Birliği’nde yaşadığı yıllarda hece ölçüsünden ayrılan Nazım Hikmet Ran, şiirlerinde serbest ölçüyü benimseyerek, Mayakovski ve fütürizm taraftarı genç Sovyet şairlerden etkilendi.
Cezaevine girdiği yıllarda yazıları yayınlanmayan şairin 1940’lı yıllarda, Yeni Edebiyat, Ses, Gün, Yürüyüş, Yığın, Baştan, Barış gibi dergilerde İbrahim Sabri, Mazhar Lütfi takma adlarıyla imzasız olarak bazı şiirleri okuyucuyla buluştu. 1949 yılında cezaevindeyken Ahmet Oğuz Saruhan takma adıyla “La Fontaine’den Masallar” isimli kitabını çıkartan Nazım Hikmet’in eserleri, 29 yıl boyunca Türkiye’de basılmamıştı.
Nazım Hikmet’in “Dağların Havası” (Osmanlıca), “Güneşi İçenlerin Türküsü”, “835 Satır”, “Sesini Kaybeden Şehir”, “Benerci Kendini Niçin Öldürdü?”, “Taranta Babu’ya Mektuplar” isimli eserleri yaşamı sırasında okuyucuyla buluşurken, “Kurtuluş Savaşı Destanı”, “Rubailer”, “Memleketimden İnsan Manzaraları”, “Cezaevinden Memet Fuat’a Mektuplar”, “Kemal Tahir’e Mapushaneden Mektuplar”, “Kuvayi Milliye”, “Sevdalı Bulut”, “Nazım ile Piraye”, “Hikayeler”, “Piraye’ye Mektuplar”, “Henüz Vakit Varken Gülüm”ün de aralarında bulunduğu çok sayıda eseri ise vefatından sonra yayımlandı.
Oyun yazarı olarak da tanınan Nazım Hikmet’in aralarında “Kafatası”, “Bir Ölü Evi” ve “Unutulan Adam”, “Ferhat İle Şirin”in de bulunduğu 22 tiyatro eseri, Türkiye’nin yanı sıra Rusya, Almanya, Macaristan, Polonya ve Çekoslovakya gibi ülkelerde sahneleniyor.
Türkiye’de serbest nazımın ilk uygulayıcısı olan Nazım Hikmet’in şiirleri, Ahmet Kaya, Ruhi Su, Edip Akbayram, Fikret Kızılok, Cem Karaca, Fuat Saka, Zülfü Livaneli ve Yunan besteci Manos Loizos gibi birçok sanatçı ve müzik grubu tarafından seslendirildi.
Aynı zamanda beyaz perdeye aktarılan Nazım Hikmet’in Bursa cezaevinde kaldığı yılları anlatan “Mavi Gözlü Dev” adlı film 2007 yılında vizyona girmişti. Biket İlhan’ın yönettiği filmde Nazım Hikmet’i ise oyuncu Yetkin Dikinciler canlandırmıştı.
UNESCO tarafından ilan edilen “2002 Nazım Hikmet Yılı” kapsamında hazırlanan, besteci Suat Özönder’in “Şarkılarda Nazım Hikmet” adlı albümü, Kültür ve Turizm Bakanlığının katkılarıyla yayımlandı.
Nazım Hikmet, her doğum yıldönümünde, Türkiye’den ayrıldığı son kara parçası olan Tarabya’da düzenlenen “Nazım’a Karanfiller” etkinliği ile anılıyor, ayrıca şairi ele alan çeşitli faaliyetler gerçekleştiriliyor.
